Περιγραφή
(. . .) Από τις αυθεντικότερες εκφράσεις του αγώνα του Ουναμούνο είναι οι δύο νουβέλλες: Ο δον Σαντάλιο, ο παίχτης του σκακιού, και ο Άγιος Εμμανουήλ, ο καλός, ο μάρτυρας. Κατά την πορεία της αφήγησης και στην προσπάθεια αυτή της γνωριμίας του ανθρώπου, ο δημιουργός πλάθει τον ήρωά του, που όλο και περισσότερο θα μας επιβάλλεται, με την τέλεια ανθρώπινη υπόστασή του. Οι δύο σύγχρονες νουβέλλες γράφτηκαν στη Σαλαμάνκα. Ο δον Εμμανουήλ το Νοέμβριο του 1930 και ο Παίχτης, σαν απόκριση θα λέγαμε αυτής, αμέσως το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου. Οι δύο νουβέλλες που φαινομενικά ίσως να παρουσιάζουν αντιθέσεις, έχουν κοινή τη βασική πρόθεση της δημιουργίας ενός πραγματικού ανθρώπου. Κι ενώ στον Άγιο Εμμανουήλ ο δημιουργός εισχωρεί όλο και βαθύτερα στα μύχια της ψυχής του ήρωά του, για να μας αποκαλύψει ίσως το μυστικό του, τον δον Σαντάλιο τον αφήνει μέσα στο μυστήριό του, σημειώνοντας ελάχιστες εξωτερικές του αντιδράσεις. Για τούτο και δεν χρειάζεται ούτε καν μύθο, ούτε τοπία, αρνούμενος κάθε πλοκή στη διήγησή του. (. . .)
