Περιγραφή
Με δεδομένο σταθερό ρυθμό οκτάωρης καθημερινής ανάγνωσης και μονάδα μέτρησης το σονέτο/ανά λεπτό (son/ per min), πόσο χρόνο θα χρειαστεί για να διαβάσει κανείς το «Εκατό τρισεκατομμύρια ποιήματα» του Ρεμόν Κενό;
Σύμφωνα με τους (όχι και τόσο πρόχειρους) υπολογισμούς του ίδιου του συγγραφέα, ο ιδανικός αναγνώστης θα πρέπει να λάμνει στους αιώνες, αφού θα χρειαστούν μόνο 190.280.751 χρόνια για να διεξέλθει το βιβλίο: δέκα δεκατετράστιχα, αλλά με ανταλλάξιμους στίχους, με άλλα λόγια δέκα υψωμένα στη δεκάτη τετάρτη, μας κάνουν ακριβώς εκατό τρισεκατομμύρια δυνητικά νέα ποιήματα.
Αναφέρομαι, φυσικά, σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πολυκείμενα που, μαζί με το «Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης…» του Ιταλο Καλβίνο και το «Ζωή οδηγίες χρήσεως» του πρωτομάρτυρα του κινήματος Ζορζ Περέκ, σημάδεψε ένα από τα πιο συναρπαστικά κινήματα του 20ού αιώνα. Το OuLiPo (Ouvroir de Littérature Potentielle), δηλαδή το «Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας», ιδρύθηκε το 1960 στη Γαλλία από τον Κενό και τον Φρανσουά Λε Λιονέ.
[«Παίζουμε λογοτεχνία; Το OuLiPo και η σοβαρότητα του παιχνιδιού. Θεωρ(ε)ία και Παιδική Σκηνή» Ανθολόγηση – Επιμέλεια: Αχιλλέας Κυριακίδης OPERA, 2016 Σελ. 157] «Παίζουμε λογοτεχνία; Το OuLiPo και η σοβαρότητα του παιχνιδιού. Θεωρ(ε)ία και Παιδική Σκηνή» Ανθολόγηση – Επιμέλεια: Αχιλλέας Κυριακίδης OPERA, 2016 Σελ. 157 |
Γρήγορα στρατεύτηκαν στις τάξεις του σημαντικοί συγγραφείς, μαθηματικοί και καλλιτέχνες, όπως ο Μαρσέλ Ντισάν, ο πρώτος «προσωρινός γραμματέας» του κινήματος Ζακ Μπενς, ο Μαρσέλ Μπεναμπού, ο Αμερικανός Χάρι Μάθιους, ο Ιταλός Ιταλο Καλβίνο κ.ά.
Στην κεφάτη παρέα των λογίων που φωτογραφίζεται στο οπισθόφυλλο του τόμου σε απαρτία («δεν λείπει κανείς»), η παγκόσμια γραμματεία οφείλει την εξερεύνηση των ανεξάντλητων δυνατοτήτων της λογοτεχνικής σκακιέρας μέσω του serio ludere, δηλαδή της σοβαρής ενασχόλησης με τους κανόνες του λογοτεχνικού παιχνιδιού.
Αν η συνθετική τάση του ουλιπιανού εγχειρήματος αναζητούσε νέες φόρμες και δομές με σκοπό τη δημιουργία ενός οπλοστασίου συνειδητά προεπεξεργασμένων και εθελοντικά επιβαλλόμενων φορμαλιστικών πλαισίων (αυτοπεριοριστικά τεχνάσματα, λογοτεχνικά στοιχήματα, γλωσσοπαίγνια και ασκήσεις) απ’ όπου ο συγγραφέας θα μπορούσε να επιλέξει για να απαλλαγεί από την καταδυνάστευση της έμπνευσης (και την υπερρεαλιστική τύχη), η αναλυτική τάση του κινήματος σκάναρε, κυριολεκτικά, την παγκόσμια παράδοση, αναζητώντας τις πειραματικές τάσεις των «πρωθύστερων λογοκλόπων»: από τον Πίνδαρο στο «Ζοχάρ» ή τον Ραμπελέ, από την κομέντια ντελ άρτε στον Μαλαρμέ και το Κολέγιο της Παταφυσικής του Ζαρί, από τον Λιούις Κάρολ στη μαθηματική σέκτα των Μπουρμπακί, αφού στο κέντρο της ουλιπιανής ποιητικής δεσπόζει η ιδέα μιας ουσιαστικής αναλογίας λογοτεχνίας και μαθηματικών (αλλά και πληροφορικής).
Παίζοντες άμα και σπουδάζοντες, μια πληθώρα συγγραφείς και ποιητές, μεταφραστές και μελετητές, Ελληνες και ξένοι, μέλη ή θαυμαστές του κινήματος συνεργάστηκαν υπό τη μαεστρική καθοδήγηση του βιρτουόζου πολυτεχνίτη Αχιλλέα Κυριακίδη για τη συγκρότηση της πρώτης ελληνικής Βίβλου του κινήματος, η οποία μπορεί να μην έχει τις διαστάσεις αντίστοιχων έργων του εξωτερικού (βλ. «ULIPO COMPENDIUM» των Harry Mathews & Alastair Brotchie, Atlas 1998, 2005), ωστόσο, προς τέρψη των απανταχού Ελλήνων αναγνωστών, από τα «αυτιά» του τόμου πληροφορούμαστε με ανακούφιση ότι δεν αποτελεί παρά την αρχή μιας σειράς εκδόσεων ουλιπιανών έργων, τα οποία φυσικά και αναμένουμε εναγωνίως.
Ο τόμος, ακολουθώντας τη διμερή δομή των συλλογικών ουλιπιανών εκδόσεων (1973, 1981), θα ικανοποιήσει τόσο όσους έλκονται από την παιγνιώδη θεωρ(ε)ία, όσο και αυτούς που θέλουν να αφεθούν στην πρακτική αμεριμνησία του στοχαστικού παιχνιδιού.
Οι πρώτοι θα απολαύσουν τα τρία ιδρυτικά μανιφέστα του Λε Λιονέ, τη γενεαλογία του κινήματος (διά χειρός Ελένης Κοσμά), τον αντικανόνα που αντιπροτείνει η ψευδοδοκιμιακώς δοκιμιακή «Ιστορία του λιπογράμματος» του Περέκ, την κυριακίδεια εισαγωγή («Η λογοτεχνία οδηγίες χρήσεως») στο προαναφερθέν πολυμυθιστόρημα του τελευταίου και την επίσης εισαγωγή στο «Σκέψη/Ταξινόμηση» (Αγρα 2005) του ίδιου αξιοθαύμαστου ουλιπογράφου από την απολαυστικά στοχαστική πένα της Λίζυς Τσιριμώκου («Η πρόκληση των αυτοδεσμευτικών κανόνων»).
Ακολουθούν μια σειρά απροσδόκητα διασκεδαστικές ασκήσεις, οκτώ ειδολογικώς αταξινόμητα «Αγνώστου Ταυτότητας Λογοτεχνικά Αντικείμενα» («ΑΤΛΑ»). Ακροβατώντας, κυριολεκτικά, στην κόψη της γλώσσας, η οποία, ως γνωστόν, κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει, η Σασίλ Ιγγλάση Μαργάλλου (λιπογράμματο ψευδώνυμο της γνωστής μεταφράστριας) αποτολμά να μεταφράσει απόσπασμα από το λιπογράμματο (χωρίς το γράμμα «e» ή «ε») μυθιστόρημα «La Disparition» του Περέκ («H αφάνιση» κατά τη μεταφράστρια) και δύο κείμενα του Κενό μάς εισάγουν στα μαθηματικά (κατά Ντέιβιντ Χίλμπερτ) θεμέλια της λογοτεχνίας ή αποκαλύπτουν νέες, «αεροδυναμικές», ιδιότητες της πράξης της πρόσθεσης.
Ο πολυπρόσωπος λογοδίφης Ερβέ Λε Τελιέ επιστρέφει στα ελληνικά δημοσιεύοντας τη, μάλλον μονοφωνική, αλληλογραφία του με τον πρώην πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας («Εγώ και ο Φρανσουά») και ο μαθηματικός-σονετογράφος και μεγαλύτερος σήμερα σε ηλικία ουλιπογράφος Ζακ Ρουμπό υπογράφει τα αποσπάσματα μιας ανεξάντλητης αλληλογραφικής σχέσης που ακόμα δεν έχει αρχίσει («Αλληλογραφία»).
Ο γνωστός Ουαλός μπορχικός συνεχιστής («Νέα παγκόσμια ιστορία της ατιμίας», Πόλις 2007) Ρις Χιουζ μπαίνει άφοβα μεσάνυχτα στον λαβυρινθώδη αφηγηματικό κήπο με τα διακλαδωτά μονοπάτια σ’ ένα κείμενο γραμμένο ειδικά για την ελληνική έκδοση, ο «σεσημασμένος» επιμελητής του τόμου οδηγεί κάποιες θέσεις του κινήματος στις έσχατες συνέπειές τους και ο τόμος κλείνει όχι με πάταγο, αλλά με απανωτούς και δυνητικώς ανεξάντλητους κυριακίδειους μετατονισμένους λυγμούς της σεξπιρικής διερώτησης, όπως, αίφνης, το «Μπεκετικό»:
Να ζει. Κανείς. Μη ρωτάς. Να μη. Ιδού κανείς. Πάμε
Εξαπανέκαθεν, ευάλωτος στους πειρασμούς της λογοτεχνικής «Παιδικής Χαράς», «μη γνωρίζοντας αν οι προτεινόμενες τεχνικές θα έχουν αποτελέσματα ή θα εκραγούν, δυστυχώς, σαν παιδικό μπαλόνι» (Νοέλ Αρνό), άνοιξα τα λεξικά. Κάπως έτσι, το «εργαστήρι δυνητικής λογοτεχνίας» του τίτλου μου με τον τύπο «S+7» (αντικατάσταση με την έβδομη επόμενη λέξη στο λεξικό) έγινε «Εργατοπατέρας δυσαισθητικής λογχομαχίας». Χμμμ… Αλλαξα λεξικό.
«Εργατοϋπάλληλος δυσανάβατου λογυδρίου». Και πάλι χμμμ… Δοκίμασα, τέλος, την αποδεικτική αξία του βασικού ουλιπιανού αξιώματος: «Στενό και δύσβατο είναι το μονοπάτι που οδηγεί από μία λέξη σε μιαν άλλη. Ομως, ακόμα πιο στενό και δύσβατο είναι το μονοπάτι που οδηγεί από μία λέξη στην ίδια». Εμεινα απόλυτα ικανοποιημένος από την προτεινόμενη τεχνική, αυτήν της απλής υποκατάστασης λέξεων με το ερμήνευμα του λεξικού, ακόμα και αν το εκθαμβωτικό αποτέλεσμα δεν τόλμησα να το προτείνω ως τελικό τίτλο στον επιμελητή του Ανοικτού Βιβλίου:
«Κλειστός χώρΟς εφοδιασμένος με εργαλεία και όργανα αναγκαία για την άσκηση πρακτικής δραστηριότητας, ιδίως τεχνικής-κατασκεΥαστικής, αλλά και καλλιτεχνικής-επιστημονικής, η οποία έχει όΛα τα στοΙχεία ή τις ιδιότητες που της επιτρέπουν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να μετατραπεί σε λόγο, ΠρΟφορικό ή γραπτό, που δεν περιορίζεται στην επικοινωνία, αλλά διαθέτει αισθητικές αξιώσεις και αναζητήσεις ποιοτήτων και αξιών!».
του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΑΪΝΗ (ΕΦ.ΣΥΝ)
