Περιγραφή
“Οι Αθώοι” μας δίνουν την πιο βαθιά και πιο έγκυρη έκφραση της βιωματικής γνώσης του ναζισμού. Στο μυθιστόρημα αυτό, ο Χέρμαν Μπροχ ανέλυσε το ναζισμό πριν από την πολιτική του επικράτηση, καταδεικνύοντας την ύπαρξή του στην καθημερινή ζωή και τις διαπροσωπικές σχέσεις των κοινωνικών στρωμάτων που -ανεξάρτητα από την πολιτική τους τοποθέτηση- τον εξέθρεψαν. Οι ήρωές του, εμπνευσμένοι από την όπερα του Μότσαρτ Ντον Τζιοβάνι, ζουν και δρουν χωρίς συνείδηση των κοινωνικών και πολιτικών συνεπειών των πράξεών τους, αμέτοχοι στα όσα συμβαίνουν γύρω τους, “αθώοι” και συνάμα συνένοχοι στην επερχόμενη βαρβαρότητα. Είναι ένας νέος τύπος “πολιτών του 20ού αιώνα”, που φέρνει στο νου τη σημερινή πραγματικότητα της αδιαφορίας και της πολιτικής απάθειας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Ο Χέρμαν Μπροχ είναι η περίπτωση ενός ανθρώπου που ξέφυγε ως εκ θαύματος από τους ναζί, μετανάστευσε στις ΗΠΑ (όπου και πέθανε) και κατά κάποιον τρόπο έγραψε χάρη στη διαφυγή του στην Αμερική κι ενάντια σε αυτήν. Μπορούμε να πούμε ότι οι “Αθώοι” αποτελούν μια ανατομία της μεσοπολεμικής Γερμανίας, η οποία -καθώς φαίνεται από τα πρόσωπα του Μπροχ- ήταν “ώριμη” να παραδοθεί σε μια πολιτική δύναμη που πάντρευε τον μικροαστό με τη χαλύβδινη ναζιστική ιδεολογία. Πλην όμως δεν έχουμε να κάνουμε με αναλύσεις πολιτικής υφής. Απεναντίας, το μόνο που επιζητεί ο Μπροχ είναι να καταδείξει το πνεύμα της εποχής, το υπόβαθρο των μικροαστικών μαζών. “Το μικροαστικό πνεύμα -μετεμψύχωση του οποίου υπήρξε ο Χίτλερ- αποκαλύπτεται συχνά πυκνά ως το πνεύμα του σεμνότυφου αρπακτικού ζώου που αποδέχεται αδίστακτα οποιαδήποτε θηριωδία, επομένως ακόμη και τις φρικαλεότητες των στρατοπέδων συγκέντρωσης και των θαλάμων αερίων, ενώ αντίθετα αισθάνεται προσβεβλημένο σε όποια αναφορά γενετήσιων ενστίκτων, και πολύ περισσότερο όταν αυτές δεν είναι “φυσικές”, προδίδοντας βέβαια με τον τρόπον αυτό το ποιόν του”. Η διαπίστωση είναι ρεαλιστική φυσικά, μόνο που για ένα δημιουργικό πνεύμα άλλο πράγμα είναι η αναφορά σε κάτι και άλλο εντελώς διαφορετικό η αναδημιουργία του όλου πνεύματος. Ίσως γι’ αυτό η δομή του βιβλίου μοιάζει άτακτη, τα κενά δυσκολοκατανόητα και τα πρόσωπα αινιγματικά. Θα περίμενε κάποιος ότι σε μια λογοτεχνία που αποσκοπεί να αποδείξει κάτι ο συγγραφέας θα υποβίβαζε τα πρόσωπά του σε υποζύγια του προειλημμένου επιχειρήματος. Ο Μπροχ δεν υποπίπτει, βέβαια, σε παρόμοια πλάνη – απεναντίας οδηγεί τα πράγματα σε κατιτίς απολύτως γερμανικό. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι επιμένει στην αναφορά του εγώ. “Κανένας άνθρωπος δεν είναι γέρος. Τα χρόνια είχαν περάσει από το σώμα και το πρόσωπο της Βαρόνης, ωστόσο το εγώ της ακουγόταν έξω από το χρόνο: δεν είμαι γριά. Και έξω από το χρόνο φυλάει η μνήμη κάθε τι παρελθόν”. (ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ, ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ, 5-1-2012)
