Περιγραφή
Ανάμεσα σε πλήθος ετερόκλητων φιλοσοφικών ρευμάτων που άνθισαν στη Γαλλία τον 19ο κυρίως αιώνα και στις αρχές του 20ού, η φιλοσοφία του Henri Bergson ξεπροβάλλει ως το αντίπαλο δέος του καρτεσιανού ορθολογισμού ή εν γένει του θετικισμού, δίνοντας προτεραιότητα στη δημιουργική δύναμη του πνεύματος έναντι της ύλης. Το ενδιαφέρον του Γάλλου φιλοσόφου για ό,τι ονομάζεται «μεταφυσική», και για ό,τι εντάσσεται στο πεδίο της, όπως η μελέτη του «ασυνείδητου» και του «ονείρου», παρέμεινε απαραμείωτο και αδιάλειπτο σε όλο το έργο του. Αυτό διαπιστώνεται εξάλλου και από τον τίτλο των δύο ειδικών διαλέξεων -«Το Όνειρο» (1901) και «Φαντάσματα των ζωντανών και ψυχική έρευνα» (1913)-, τις οποίες παρουσιάζουμε εδώ.
[…] Για τον Henri Bergson το ασυνείδητο δεν περιορίζεται σε ψυχοσεξουαλικής φύσεως απωθημένες επιθυμίες, όπως πίστευε ο Freud. Απεναντίας, καταλαμβάνει ένα πολύ μεγάλο μέρος «όχι μόνο στην ψυχολογική ζωή αλλά ακόμη και στο σύμπαν εν γένει», καθότι ό,τι δεν υποπίπτει στην αντίληψή μας είναι ασυνείδητο. Επιπλέον, δεν είναι η καθαυτό ύπαρξη της παλαιάς ουσιοκρατίας, δεν βρίσκεται κάτω από τη συνείδηση, ούτε παρουσιάζεται ενεργά σε αυτήν, αλλά είναι κάτι ενδιάμεσο μεταξύ των δύο, κάτι στενά αναμεμειγμένο με τη συνειδητή ζωή. Αφορά, όπως εν γένει θεωρούσε ο Jung, κάθε πληροφορία που αδυνατεί να προσπελάσει το κατώφλι της συνειδητής αντίληψης. Κοντολογίς, υποδηλώνει μια συνείδηση χωρίς μνήμη, ανίκανη να διατηρήσει το παρελθόν στο παρόν. Έτσι, δεδομένου ότι η συνείδηση είναι «το ενωτικό ανάμεσα σε αυτό που υπήρξε και σε αυτό που θα υπάρξει, μια γέφυρα που συνδέει το παρελθόν και το μέλλον», το ασυνείδητο θα εξέφραζε την ασυνέχεια αυτής της σύνδεσης, ένα κενό (lacune) της τωρινής συνειδητής ψυχολογικής κατάστασης, ένα κενό όμως θετικού χαρακτήρα, «εφόσον το αισθανόμαστε να δρα», και εφόσον είναι παρατηρήσιμο. Θα ήταν ακόμη μια πραγματικότητα που θα μας ξεπερνούσε επ’ άπειρον, καθότι έκτατη και αποσπασμένη από την αντίληψή μας του παρόντος, ένα παρελθόν το οποίο αφορά λησμονημένες αναμνήσεις. Πρόκειται για αναμνήσεις, μας λέει ο Bergson στο «Όνειρο», τις οποίες μπορεί και να μην αναγνωρίσουμε, καθότι είναι ξεχασμένες λεπτομέρειες, κρυμμένες στα βάθη της μνήμης. Σε αντίθεση με το ζώο, του οποίου η μνήμη απλώς «το πληροφορεί για ό,τι έχει προηγηθεί και γι’ αυτό που οφείλει να κάνει», στον άνθρωπο η μνήμη είναι λιγότερο φυλακισμένη στη δράση, αλλά εξακολουθεί να είναι προσκολλημένη εκεί. […] [
