Περιγραφή
Δεν ήταν εύκολη δουλιά να προετοιμαστεί για εκτύπωση το δεύτερο Βιβλίο του “Κεφαλαίου”, και μάλιστα έτσι που, από τη μια μεριά, να εμφανίζεται σαν ένα συναρτημένο και όσο το δυνατό ολοκληρωμένο έργο και, από την άλλη, αποκλειστικά σαν έργο του συγγραφέα και όχι του εκδότη. Τη δουλιά αυτή τη δυσκόλευε ο μεγάλος αριθμός των χειρογράφων που έπρεπε να δουλευτούν και που στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν αποσπασματικά. Στην καλύτερη περίπτωση μονάχα ένα μοναδικό, χειρόγραφο (το IV) ήταν πέρα για πέρα έτοιμο για τύπωμα, μα κι αυτού ακόμα του χειρογράφου το μεγαλύτερο μέρος αποδείχτηκε παλιωμένο λόγω κατοπινών επεξεργασιών. Ο κύριος όγκος του υλικού, μόλο που ως προς την ουσία ήταν στο μεγαλύτερό του μέρος τελικά επεξεργασμένο, ωστόσο γλωσσικά δεν ήταν έτοιμο· ήταν συνταγμένο στη γλώσσα που ο Μαρξ συνήθιζε να γράφει τις περιλήψεις του: αφρόντιστο ύφος, οικείες και συχνά βαριές χιουμοριστικές εκφράσεις και γυρίσματα λόγου, αγγλικοί και γαλλικοί τεχνικοί όροι, και συχνά ολόκληρες φράσεις, ακόμα και σελίδες γραμμένες αγγλικά· πρόκειται για γραφτή διατύπωση των σκέψεων με τη μορφή που αναπτύσσονταν κάθε φορά στο κεφάλι του συγγραφέα. Δίπλα σε διάφορα μέρη που αναπτύσσονται διεξοδικά υπάρχουν άλλα εξίσου σπουδαία, που απλώς υποδηλώνονται· το υλικό των αποδειχτικών γεγονότων ήταν συγκεντρωμένο, δεν ήταν όμως σχεδόν καθόλου ταξινομημένο, όσο για επεξεργασία του δεν μπορεί ούτε λόγος να γίνει· στο τέλος των κεφαλαίων, μπρος στην ανάγκη να περάσει ο συγγραφέας στο επόμενο, υπάρχουν συχνά μόνο μερικές ξεκομμένες φράσεις σαν δείχτες της έκθεσης που την είχε αφήσει εδώ ατέλειωτη· τέλος ο γνωστός γραφικός χαρακτήρας που κάποτε κι ο ίδιος ο συγγραφέας δεν έβγαζε τα γράμματά του.
Αρκέστηκα ν’ αποδόσω όσο το δυνατό κατά λέξη τα χειρόγραφα, αλλάζοντας στο ύφος μονάχα αυτό που θάλλαζε κι ο ίδιος ο Μαρξ, και παρεμβάλλοντας επεξηγηματικές φράσεις και επεξηγηματικά περάσματα μόνο εκεί, όπου ήταν απολύτως αναγκαίο και όπου επιπλέον το νόημα ήταν εντελώς αναμφισβήτητο. Τις φράσεις που αφήνουν έστω και την παραμικρότερη αμφιβολία προτίμησα να τις τυπώσω επιλέξει ολόκληρες. Όλες μαζί οι δικές μου μεταπλάσεις και παρεμβολές δεν πιάνουν ούτε δέκα τυπωμένες σελίδες και έχουν απλώς τυπικό χαρακτήρα.
Η απλή απαρίθμηση του χειρόγραφου υλικού που άφησε ο Μαρξ για το II Βιβλίο αποδείχνει με πόση απαράμιλλη ευσυνειδησία, με πόση αυστηρή αυτοκριτική προσπαθούσε να επεξεργαστεί ως την απόλυτη τελειότητα τις μεγάλες οικονομικές ανακαλύψεις του, προτού τις δημοσιέψει· μια αυτοκριτική που μόνο σπάνια του επέτρεπε να προσαρμόζει την έκθεση, ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή, στον ορίζοντά του, που ευρυνόταν διαρκώς με καινούργιες μελέτες. […]
