Περιγραφή
Σχετικά με την τέχνη και την κοινωνική αντιπαράθεση στο ιδεολογικό επίπεδο
Σε μια προσπάθεια μελέτης των κοινωνικών αντιθέσεων στη μεταπολεμική Ελλάδα και των όρων ιδεολογικής και πολιτικής παρέμβασης του εργα¬τικού κινήματος στις συνθήκες που διαμόρφωσε η ήττα κατά τον εμφύλιο πόλεμο, πρόβαλε ως αναγκαία η αναφορά στην ιδιαίτερη σχέση της εργατικής τάξης με το λαϊκό τραγούδι. Κι αυτό γιατί με τη μελέτη του τραγουδιού, ως κοινωνικής-πολιτιστικής μορφής έκφρασης, δίνεται η δυνατότητα ανίχνευσης στοιχείων των άμεσων και αυθόρμητων ιδεολογικών τάσεων, που διαμορφώ¬νονται στη δεδομένη κοινωνία σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.
Το τραγούδι, εκτός απ’ το αισθητικό στοιχείο, περιλαμβάνει αδιαχώριστα και το ιδεολογικό1, το οποίο εμπεριέχεται σε όλα τα έργα τέχνης, καθώς αυτά “πηγάζουν από μια ιδεολογική αντίληψη του κόσμου”2. Το τραγούδι όμως, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη καλλιτεχνική μορφή, επιτρέπει “τη γρήγορη και άμεση έκφραση εικόνων παραστάσεων και ιδεών με ρητά ιδεολογικά αποτελέσματα”3. Από τα ίδια τα δομικά του χαρακτηριστικά, μπορεί να αποκτήσει μια λειτουργικότητα σε μαζικό επίπεδο4.
Το ιδεολογικό στοιχείο, η ιδεολογία, δεν αναφέρεται εδώ με την έννοια της συγκροτημε’νης κοσμοθεωρίας ή της ψευδούς συνείδησης, αλλά ως “παράσταση της φανταστικής σχέσης του ατόμου με τις πραγματικές συνθήκες ύπαρξης του”5. Πράγμα που σημαίνει ότι «οι “άνθρωποι” δε φαντάζονται, με την ιδεολογία, τις πραγματικές συνθήκες ύπαρξης τους, τον πραγματικό κόσμο, αλλά κυρίως αναπαριστούν τη σχέση τους με τις συνθήκες ύπαρξης τους. Η σχέση αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε ιδεολογικής, άρα φανταστικής, παράστασης του πραγματικού κόσμου»6.
Καθώς “οι άνθρωποι ζουν τις σχέσεις τους με τον κόσμο μέσα από την ιδεολογία”7, η τελευταία έχει υλική υπόσταση8. Η ιδεολογία δεν αποτελεί, απλώς, ένα σύνολο ιδεών και αντιλήψεων. Συνιστά βιωματικές εμπειρίες και ζωής και “υποσημαίνει τον τρόπο που οι άνθρωποι ζουν το ρόλο τους, τις αξίες, τις ιδε’ες και τις αντιλήψεις που τους συνδέουν με την κοινωνική τους λειτουργία και τους στερούν μια πραγματική γνώση της κοινωνίας σαν σύνολο”9.
Μ’ αυτή την έννοια, οι ιδεολογίες, εκφράζοντας κυρίως επιθυμίες και ελπίδες, κυριαρχούνται από στοιχεία φανταστικά, τα οποία “ε’χουν μια λειτουργία προσαρμογής στην πραγματικότητα”10.
Μέσα στην ιδεολογία, το άτομο αγνοεί τους πολλαπλούς καθορισμούς, τόσο απ’ το ίδιο το ασυνείδητο του, όσο κι απ’ τον ρόλο του ως κατόχου-φορέα συγκεκριμένης ταξικής-κοινωνικής θέσης. Αντιλαμβανόμενο τον εαυτό του σαν “υποκείμενο”, λειτουργεί στην πραγματικότητα ως φορέας σχέσεων, στις οποίες “συγκατατίθεται οικειοθελώς”, θεωρώντας ότι προκύπτουν σαν αποτέλεσμα της δικής του “ελεύθερης” βούλησης και πρακτικής…
