Ακυβέρνητες Πολιτείες

Τελικά αυτό που μ' ενοχλεί σε τούτο το βιβλίο του Βουαγιέ είναι ο κάπως αλαζονικός τόνος του κι οι παρατραβηγμένες παρομοιώσεις με τους ναπολεόντειους πολέμους (π.χ. στο κεφάλαιο 38), που οφείλεται μάλλον στο διάβασμα του Κλαούζεβιτς, που ήταν τότε της μόδας στους επαναστατικούς κύκλους (ας δούμε π.χ. τον Σανγκουινέτι). Απ' την άλλη, αυτό που μ' ενδιαφέρει είναι η έρευνά του πάνω στην αληθινή φύση του ανθρώπινου, της ανθρώπινης ιδιότητας, της ουσίας του ανθρώπου. Σε τι διαφέρει τελικά ο άνθρωπος απ’ τον πίθηκο-πρόγονό του, σε τι διαφέρει ουσιαστικά απ’ όλα τα ζώα; Είναι φανερό ότι η απάντηση σ’ ένα τέτοιο ερώτημα περιέχει και την απάντηση σε κάθε απορία σχετικά με τη φύση της ανθρώπινης κοινωνίας. Δηλαδή, έχει ουσιαστική σημασία για τον κοινωνικό πόλεμο που έτσι κι αλλιώς διεξάγεται, περισσότερο ή λιγότερο φανερά, εδώ κι αιώνες ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους αυτού του κόσμου. (