Ο Ρήγας κατέχει μια διαχρονικά δεσπόζουσα θέση στην ψυχή του ελληνικού λαού, θεωρούμενος -και δικαίως-, το αφετηριακό ορόσημο και οδόσημο της ελληνικής νεωτερικότητας. Αυτή είναι η βασική διαπίστωση των πολύχρονων ερευνών που διεξήγαγε ο συγγραφέας, σχετικά με τον Ρήγα και την εποχή του.
Ήταν η εποχή του μεγάλου αποικισμού της Άγριας Δύσης από τους λευκούς. Το 1832, μια μικρή ομάδα Ινδιάνων με αρχηγό το Μαύρο Γεράκι αρνήθηκε να εγκαταλείψει το χωριό της στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών, στα σύνορα ΗΠΑ-Καναδά, παρά τις εντολές από την αμερικανική κυβέρνηση. Ενάντιά τους εστάλη έφιππη πολιτοφυλακή και ο τακτικός στρατός. Το μέλλον ήταν προδιαγεγραμμένο.
Το κεντρικό ερώτημα αυτού του βιβλίου είναι: Σχετίζεται η ιστορία, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο ιστορούμε το παρελθόν, με τη δημοκρατία; Αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο αφορά την ιστορία της δημοκρατίας, το δεύτερο τη σχέση ιστορίας και δημοκρατίας, και το τρίτο σκέψεις για το πώς θα ενδυναμώσουμε τη σχέση ιστορίας (και ιστορικών) με τη δημοκρατία. Στόχος του είναι να δείξει πως η ιστορία και η δημοκρατία είναι διαδικασίες αλληλοτροφοδοτούμενες και παράλληλες.
ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ, παρά τη ρωμαϊκή τους καταβολή και ιστορία, αναγνωρίζουν τον Αλέξανδρο ως τον κατεξοχήν Έλληνα ήρωα.
Η εξοικείωσή τους με το έργο του Αριστοτέλη σίγουρα θα οδήγησε το ενδιαφέρον τους και προς τον Αλέξανδρο, τον ένδοξο μαθητή του Σταγειρίτη, πλουτίζοντας τη λόγια παράδοση, αλλά και τη λαϊκή, με ανάλογα γεγονότα, φανταστικά ή μη. Για τους Βυζαντινούς, ο Μέγας Αλέξανδρος είναι και παραμένει, πάνω απ' όλα και για όλους, το πρότυπο του Έλληνα ήρωα.
Ποιες πτυχές της κοινωνικής ζωής επηρεάστηκαν από τη ληστεία; Ποιες είναι οι συνέπειες του φαινομένου αλλά και των μεθόδων καταστολής του; Κατά πόσον τα προβλήματα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους συνέβαλαν στην έξαρση του φαινομένου; Κατά πόσον η δράση των ληστών επηρέασε τους κατοίκους των περιοχών τις οποίες λυμαίνονταν;
Με αυτά τα βασικά ερωτήματα η μελέτη στοχεύει στην ερμηνεία του φαινομένου της ληστείας, το οποίο αποτελούσε για μια μακρά περίοδο του νεοελληνικού κράτους (από το 1830 έως το 1930 περίπου) αναπόσπαστο κομμάτι της παραδοσιακής κοινωνίας.
Ποιες είναι οι απαρχές της ελληνικής δημόσιας υγιεινής; Από πού αντλεί τα πρότυπά της, ποια τα χαρακτηριστικά της και πώς οργανώνεται διοικητικά; Και τι σημαίνει υγειονομική αστυνομία;
Πόσο "ανύπαρκτες" υπήρξαν οι Μακεδονίες των άλλων έως την καμπή του 1991 και τον εθνικιστικό παροξυσμό που ακολούθησε; Και εκεί όπου έκαναν την εμφάνισή τους, ποιό περιεχόμενο -γεωγραφικό, ιστορικό, διοικητικό ή "φυλετικό"- τους αποδιδόταν; Σε ανάλογα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει η μελέτη του Σπύρου Καράβα, ιχνηλατώντας την προϊστορία της διαδεδομένης πεποίθησης περί της μίας και αποκλειστικά ελληνικής Μακεδονίας σε ό,τι θεωρείται πως έχει τροφοδοτήσει τη γενική παιδεία του εγγράμματου κοινού: στα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας και Γεωγραφίας, στις εγκυκλοπαίδειες και στη συναφή ελληνόγλωσ
Θα ήθελα τώρα, προτού τελειώσω, να συνοψίσω τη γνώμη μου για την αξία του βιβλίου του Μακρυγιάννη. Ακούσατε λίγες περικοπές του. Είναι ελάχιστες και ανεπαρκείς. Αλλά θα σας δώσουν οπωσδήποτε μια μικρή βάση για να κρίνετε την ιδέα μου, πού είναι ή ακόλουθη: Ο Μακρυγιάννης είναι ό πιο σημαντικός πεζογράφος της νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, αν όχι ό πιο μεγάλος, γιατί έχουμε τον Παπαδιαμάντη.
Η γερμανική κατοχή, είναι αναμφισβήτητα μια από τις δραματικότερες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η ιστορική της ανάλυση φέρνει στην επιφάνεια ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν με ήρεμη και χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις ενατένιση, που επιτρέπει η απόσταση του χρόνου.
Η Μεταξική εποχή σημαδεύει μία από τις πιο σημαντικές περιόδους της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, με αποκορύφωμα τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και το έπος της Αλβανίας. Ο συγγραφέας, με νέα στοιχεία από έρευνες στα ιστορικά αρχεία του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών αλλά, κυρίως, του γερμανικού Auswartiges Amt προβάλλει με πειστικό τρόπο τη σημασία του γερμανικού ρόλου στο όλο σύμπλεγμα των εξωτερικών προσανατολισμών της Ελλάδος, και ιδιαίτερα τη βαρύνουσα σημασία του στην εξέλιξη των ελληνοϊταλικών σχέσεων, που κατέληξαν στην ιταλική εισβολή στην Ελλάδα.
