Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911), ένας από τους πιο μεγάλους Ευρωπαίους διηγηματογράφους, θα ξεκινήσει τη συγγραφική δραστηριότητά του ως μυθιστοριογράφος. "Οι έμποροι των εθνών" (1882) είναι το δεύτερο από τα τρία μυθιστορήματα του συγγραφέα. Η δράση του τοποθετείται μεταξύ 1199 και 1207, δηλαδή λίγο πριν και λίγο μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ' Σταυροφορίας.

Σε μιαν εποχή όπου η στρογγυλευμένη φράσις εθεωρείτο διαπιστευτήριο ύφους, η "ανώμαλος και συχνά ακαλαίσθητος γλώσσα του, εν συγκρίσει προς τους στυλίστ της καθαρευούσης ή της δημοτικής, και το σχέδιον ακόμη του διηγήματος, ατελές ως κάτι πρωτόγονον και ακαλλιέργητον", μαζί με την "πενιχρότητα" της θεματολογίας του - αποτέλεσαν την αχίλλειο πτέρνα του Λόγου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, μολονότι ελάχιστοι από τους συγχρόνους του αμφισβήτησαν ή αρνήθηκαν τη μοναδικότητά του. Που έγκειται αυτή η μοναδικότητα; 

Σε μιαν εποχή όπου η στρογγυλευμένη φράσις εθεωρείτο διαπιστευτήριο ύφους, η "ανώμαλος και συχνά ακαλαίσθητος γλώσσα του, εν συγκρίσει προς τους στυλίστ της καθαρευούσης ή της δημοτικής, και το σχέδιον ακόμη του διηγήματος, ατελές ως κάτι πρωτόγονον και ακαλλιέργητον", μαζί με την "πενιχρότητα" της θεματολογίας του - αποτέλεσαν την αχίλλειο πτέρνα του Λόγου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, μολονότι ελάχιστοι από τους συγχρόνους του αμφισβήτησαν ή αρνήθηκαν τη μοναδικότητά του. 

Τα ερωτικά διηγήματα του Παπαδιαμάντη, κείμενα εξαιρετικής αφηγηματικής τέχνης, περιγράφουν με ένταση, πυκνότητα, μυστικό παλμό και χάρη ταυτόχρονα, τον έρωτα που πυρπολεί τον άνθρωπο και τον τρελαίνει, καθώς και την απάρνηση του πάθους, με το μεγαλείο και τη μελαγχολία της. Μιλούν για το πόσο ηρωικό είναι να σκοτώσει κανείς μέσα του τον δράκο του πόθου, αλλά και για την «αγρία χαρά» εκείνου που επιλέγει να ζει μέσα στο βάσανό του.

Θεατρική μεταφορά του ομότιτλου χριστουγεννιάτικου διηγήματος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ο Αμερικάνος» σε σκηνοθεσία-ερμηνεία του Θανάση Σαράντου είναι μια παραγωγή της εταιρείας «ηθικόν ακμαιότατον». Ανέβηκε για πρώτη φορά στο θέατρο «Άλεκτον» στην Αθήνα, στις 19 Δεκεμβρίου του 2009 και έχει περιοδεύσει επί 7 χρόνια σε πάνω από 25 πόλεις σε όλη την Ελλάδα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

(. . .) Ο Γιώργος Κόρδης μας βοηθάει να δούμε το αληθινό σχήμα, να εικάσουμε το πραγματικό χρώμα. Το τάλαντό του δεν είναι ατομική του υπόθεση. Ως πρόσωπο εκκλησιαστικό, διαλέγεται με την εκκλησιαστική κοινότητα μέσω της ζωγραφικής του. Η ελευθερία του καλλιτεχνικού του προσώπου τελειούται στην αναφορικότητα της κοινοτικής ματιάς. Και μας ευεργετεί πολλαπλά. Γιατί, πέρα από την τέχνη της ζωγραφικής, κατέχει πολύ καλά και την τέχνη της παραμυθίας. Έτσι όπως την ξέρει και ο Παπαδιαμάντης.

Ο μπαρμπα-Γιάννης ο Λιοσαίος ήταν στραβόξυλο· όσο εύκολα ευθυμούσε τόσο γρήγορα εχόλιαζε· δεν είχε πολλές παρτίδες με ανθρώπους, υπεραγαπούσε όμως τα ζώα του. Αυτός ο γέρος περιθωριακός με τα παιδιάστικα φερσίματα, είναι ο ήρωας του μέχρι σήμερα χαμένου διηγήματος "Η νοσταλγία του Γιάννη" του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Η Μετανάστις (1879), το πρώτο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851-1911), είναι μια δραματική ιστορία. Η Μαρίνα, που χάνει στη Μασσαλία μάνα και πατέρα κατά το φοβερό λοιμό του 1720, μεταφέρεται ασφαλής από τον Ζέννο στη Σμύρνη, την πατρίδα της. Ο Ζέννος είναι ερωτευμένος με τη Μαρίνα, η οποία, μόλις συνέλθει από τη συμφορά που τη βρήκε, θα ανταποκριθεί στον έρωτά του. Οι δυο νέοι αρραβωνιάζονται, ο γάμος όμως δεν θα γίνει ποτέ. Η πλεκτάνη που εξυφαίνει εναντίον της Μαρίνας η αντίπαλη ερωτική πλευρά θα την οδηγήσει τελικά στο θάνατο και τον Ζέννο στην εξαφάνιση από προσώπου γης.

Αυτόκλητη τιμωρός της κοινωνικής αδικίας, διεστραμμένη εγκληματική φύση, αντάρτισσα οργισμένη απέναντι στο Θεό - τι είναι εντέλει η Φραγκογιαννού, η "Φόνισσα" του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη; Συμπάσχει με το θύμα ή το θύτη ο συγγραφέας, ταυτίζεται "ιδεολογικά" με την ηρωίδα του ή προβληματίζεται, όπως ο Ντοστογιέφσκι, με το "Κακό", με την άβυσσο της ανθρώπινης ύπαρξης - πάντα βέβαια (κάτι που δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνά ο αναγνώστης) από την αμετακίνητη σκοπιά του πιστού της Ορθοδοξίας.